EKRITUUR

Ik zit in de trein en het noord-Duitse landschap flitst voorbij als een pak kaarten in de handen van een ervaren croupier. Er is iets huiveringwekkends aan het Duitse platteland, zeker hier in het noorden: alles doordesemd met het gevoel dat er zich zojuist een ramp heeft voltrokken, of dat er bijna een ramp te gebeuren staat. Iedereen houdt het hoofd gebogen en de luiken gesloten, laat je niet zien, fleur niks op en maak niks leuk, het kan allemaal zo voorbij zijn. Het echte leven is verachtelijk en weinig doet zo pijn als de cementen realisatie dat we het hiermee zullen moeten doen. Het is dit of de vergetelheid, kinders, en in deze kleine dorpen waar het ook op zonnige dagen altijd bewolkt is, begin je toch wel te verlangen naar de vergetelheid.

Vanuit de trein kijk ik in de woonkamer van mijn opa waar hij zich dapper door de grijze dagen schuifelt, schuifel schuifel, grijzer grijst. Er is niks sentimenteels aan rouwen om het heden.

Oud worden is zowel onze collectieve wens als onze allerindividueelste angst. De mensheid is heel goed in doelen nastreven en weet vervolgens niet wat met al die bereikingen te beginnen. Denken aan je pensioen is net zo erg als niet denken aan je pensioen. Mijn opa kijkt op en ik weet niet wat er gaat gebeuren, waar deze zin heen zal gaan, ik zie hem in de verte staren alsof hij net voor het eerst Brauners Loup-Table heeft gezien, Wat is dat nou weer?

Soms vergeet ik dat bejaarden ooit jong waren, en andere keren zie ik in iedere grijsaard een tragische tiener die dit ook niet heeft gewild, niet wijzer of slimmer of vrediger is geworden, alleen maar oud, alleen maar stuk.

Kunst is het enige waar een leven aan gewijd kan worden. (Ik lees te veel Pessoa, merk ik: ik schrijf in lapidaire quasi-wijsheden en onzinnige aforismen.) Ik deel mijn leven met een wetenschapper en haar werk neemt haar tot in het extreme in beslag, en toch zie ik een verschil: een genadige afwezigheid van obsessie, en geen enkele aandrang om óver wetenschap te schrijven—terwijl schrijvers liever schrijven over schrijven, dan daadwerkelijk schrijven.

Ik stel me zo voor dat heel devote religieuzen – monniken etc. – net zo met hun godsdienst bezig zijn als kunstenaars met hun kunst, maar godsdienst is een onzinnige bezigheid en ik heb vroomheid nooit indrukwekkend gevonden.

Kunstenaar zijn is geconsumeerd, opgeslokt worden.

Het platgeslagen landschap van noord-Duitsland blijft zich voltrekken, de ramp is dat dit voortduurt en niemand er verantwoordelijkheid voor lijkt te nemen.

~

Volstrekt onschuldig loop ik over straat als ineens mij het nare gevoel bekruipt dat hier ieder moment een flashmob kan uitbreken: te veel eenlingen en duo’s staan quasi-nonchalant niks te doen, ontwijken opzichtig elkaars blikken, de stoep geladen met een misselijk frivole anticipatie-energie. Weg hier, gauw weg, voordat georkestreerde spontaniteit mij tot toeschouwer gijzelt. Ik hol de hoek om terwijl de eerste noten uit een boombox ieders spionnenkalmte belonen. Net gered, op het nippertje.

Voor Kluger Hans #40, (des)illusie, schreef ik een korte biografie over de oer-dadaïst gravin Frida von Montach-Lärchenhoff (1883-1936). Rob van Essen, schrijver van onder meer De goede zoon (2018, Libris 2019) en Een man met goede schoenen (2020), treedt op als peetoom van dit nummer van Kluger Hans en koos mijn tekst als een van zijn favorieten. Hij schreef:

Een korte biografie van een kunstenaar van wie je nog nooit gehoord hebt, en die gaandeweg (of al betrekkelijk snel) de indruk wekt dat de inhoud in haar geheel aan de fantasie van de schrijver is ontsproten. Met andere woorden, dat de gebiografeerde nooit heeft bestaan – dat is al eerder vertoond. Maar of het al dan niet ‘waar’ is wat je leest, daar gaat het dan ook niet om. In tijden van Google is snel uit te vinden hoe het zit (‘O, toch wel!’ ‘O, waarschijnlijk toch niet …’).
Waar het om gaat is hoe het gedaan is, of de schrijver nu daadwerkelijk een biograaf is of een fantast, en bij Ronda valt zeker bij herlezing op hoe begeesterend dit stuk is, hoe programmatisch ook. Ronda is Frida, haar omgang met kunst is ook zijn omgang, zie dit stuk, dit stuk gaat over zichzelf maar spoort de lezer ook aan hoe naar de wereld kan worden gekeken, en naar kunst in betrekking tot die wereld. Elke lezer wordt zo een Frida en de vraag naar haar bestaan beantwoordt zichzelf.

Gave woorden van een gave schrijver, wiens werken zich onttrekken aan de faux-realistische drive die de Nederlandstalige letteren zo in zijn greep houdt.

Van Essens lofprijzing en de eerste pagina’s van mijn tekst vindt je hier; zijn boeken kun je o.a hier kopen; Kluger Hans #40 (des)illusie is hier te bestellen;

René Descartes, of: Stelen uit kroegen en de overpeinzingen die daar natuurlijkerwijze uit voortvloeien

Ik heb er een hekel aan uit kroegen te stelen. Soms moet je. Soms hoeft het helemaal niet en doe je het gewoon, en dan sta je op een maandagmiddag in je keukentje te staren naar vier bierglazen die ze achter de bar toch niet zullen missen, maar jij hebt ze ook niet nodig en je voelt je schuldig want stelen blijft stelen blijft stelen, hoe heeft dit kunnen gebeuren? Zou je ze terug kunnen smokkelen?: ze meenemen in een chique aktetas of een robuuste dokterskoffer, en biertjes bestellen tot de bediening van dienst wisselt en dan snel een of twee van je diefglazen op tafel zetten, er zo onopvallend mogelijk een restje bier in laten rondwentelen zodat ze gebruikt lijken, en de nieuwe serveerster heeft niks door …

Glazen zijn nog aardig onschuldige roofwaar. Een karaf zou raar zijn. Viltjes tellen niet, viltjes zijn als potloodjes in de Ikea. We hebben lang geleden eens een hele fles gestolen uit een veel te dure cocktaillounge omdat we ons onbeschoft bejegend voelden, denk ik, het staat me niet meer zo bij en ik heb die groep vrienden al lang niet gezien, maar de bediening schoffeerde ons vast en geschoffeerd worden vergoelijkt natuurlijk alle gedragingen, dus nu staat er op mijn aanrecht een ongeopende fles whiskey die blijkbaar heel exclusief is maar ik heb daar de tong niet voor. Ik hoop dat er snel iemand langskomt om van deze nectar te genieten. Voor mezelf zal ik dan een groot blik bier opentrekken en ik zal helemaal in mijn knollentuin zijn.

(“Ik ben helemaal in mijn knollentuin” was een uitdrukking die mijn moeder soms gebruikte om aan te geven dat ze ontzettend tevreden was, en omdat zij de enige was die de uitdrukking leek te gebruiken heb ik heel lang gedacht dat ze ‘m zelf had verzonnen. Ik weet niet eens wat een knollentuin is—een groentetuin waar uitsluitend knollen verbouwd worden? Of is het een eufemisme, een seksuele toespeling die ik niet snap? Maar toen las ik een boek van de fantastische Charlotte Mutsaers waarin “ik ben helemaal in mijn knollentuin” ook gebruikt wordt, zonder enige uitleg, alsof iedereen wel zou begrijpen wat dat betekent, Wie kent de uitdrukking niet?, en als mijn moeder me deze spreekwijze niet geleerd had, had ik bij het lezen van Mutsaers even verbijsterd gekeken als toen ik laatst in een boekje van Boelgakov de zin “Hij werd ontboden maar hij had de kat gestuurd” aantrof en geen flauw idee had wat dat precies moest betekenen—vast iets omineus: als Boelgakov een kat stuurt, weet je dat ‘ie een pistool bij zich zal hebben. Ik realiseer me nu pas hoezeer Charlotte Mutsaers me aan mijn moeder doet denken, en Boelgakov juist totaal niet.)

Er is nog altijd niemand langsgekomen om deze whiskey op te drinken. Ik kijk uit het raam om potentiële bezoekers te spotten maar ik herken geen enkel gezicht. De whiskey zal langer goed blijven dan ik, denk ik, deze fles gaat mij makkelijk overleven. Ik open het keukenraam dat uitkijkt op het drukke verkeersplein en ik klauter door het venster. Ik hoef me maar zachtjes tegen het kozijn af te zetten, een tikje met de roeispaan tegen de modderige waterkant, en ik gondel al boven het plein, zwevend deinend schommelend als een gans op het kanaal. De zon is een hoofdpijn waar gelukkig net een grote wolk voor langs komt tuffen als een stoombootje in de haven, parkeer ‘m hier maar.

In het midden van het plein blijf ik hangen en ik scan de hele krioelende klootjesmassa, op zoek naar een drinkmaatje. Er stopt hier zestien uur per dag iedere drie minuten een tram, en elke tram braakt weer een nieuw cohort tegeltrappers op de straat, kandidaten genoeg maar geen bekenden. Is er ooit iemand bij mij thuis geweest? Weet iemand waar ik woon? (Als ik stik in een handvol pinda’s en schuimbekkend ter aarde stort en mijn laatste adem op de stoffige, plakkerige vloer uitblaas, weet iemand dan waar mijn kadaver geborgen moet worden?) Woest gerinkel: de M10 naar Warschauer Straße ramt bijna tegen de T3 naar Porte Dauphine en beide machines klepperen gestrest dat de schuld toch duidelijk bij de ander ligt, terwijl lijn 14 richting Flevopark passief agressief met zijn gelaarsde voetje op het asfalt tikt want iedereen is al te laat—Wacht, alles vloeit in elkaar over: weet ik zélf wel waar ik woon?: al die periodes, plekken, vrienden, steden, het zijn laagjes van een hamburger en ik pulk ze niet meer uit elkaar maar neem grote happen, laat alles ook maar samensmelten, de poëtische ruimte heeft uiteindelijk meer te zeggen dan een realitätsnahe afschildering van de ruïneuze daadwerkelijkheid, in de tekst is alles mogelijk en de tekst is de enige manier om al deze herinneringen van de vergetelheid te redden … Schrijf door, meneer, en maak je geen zorgen om een paar incongruente trams.

Al deze mensen onder mij, zoveel mensen, ze jagen voorbij alsof hun handelingen en plannen inhoud hebben, of alsof ze nodig naar de wc moeten, en normaal gesproken houd ik van deze blindheid van het stadsdier voor zijn medemens, laat mij maar met rust, ik wikkel me met plezier in anonimiteit, maar vandaag blijf ik zoeken naar een gezicht dat ik ken, of zou willen leren kennen. Niemand, niets niets niets, rien ne va plus, mes amis. Ik zie vooral de bovenkanten van hoofden, harige hoofden kale hoofden geverfde kapsels dikke vlechten, hoofddoeken en keppeltjes en daar, kijk!, een heuse nonnenkap!, een paar ouderwetse hoeden, ik wou dat ik hoeden kon dragen maar ik zou ieder hoofddeksel al op de eerste dag van mijn parmantig paraderen ergens in een kroeg of boekhandel vergeten, zou een bolhoed mij staan?, een bolhoed en een monocle en een goed ingevette snor, een gesoigneerde knevel zoals je in een roman uit de jaren dertig zou kunnen lezen?—En het grappige van al die kruinen is hoe verschillend ze eruitzien en hoe schijnbaar onafhankelijk ze zich door de wereld bewegen, terwijl het toch overduidelijk is dat dit allemaal zombies zijn, lemmingen, nee: golems en robots, onder iedere honkbalpet schuilt een springveer, achter al die neergeslagen blikken gaan alleen maar tandwieltjes en pneumatische aandrijvingen schuil—er zit geen echt mens tussen. Hoe zou dat ook kunnen als het zo zonneklaar is dat ík de enige mens op aarde ben, alle anderen zijn mechaniekjes die vanochtend heel vroeg op hun smalle rails zijn gezet om mij voor de gek te houden. De vraag is alleen: door wie?

Het is een raar gevoel te weten dat niemand, waar ook ter wereld, zich afvraagt waar je bent. In “Het Congres” schrijft Alejandro Ferri: ‘Ik heb geen last van de eenzaamheid; het is al moeilijk genoeg jezelf en je eigen gewoonten te verdragen.’ Een goed motto, een mooie spreuk om op mijn blazoen te tekenen met stukjes grijze ducttape.

Ik roep naar de zwermen mensen tientallen meters onder mij, Hé, hé liebe Leute: wisten jullie dat ik helemaal niemand nodig heb?

Ze roepen omhoog, waar ik met mijn lijf in kruisvorm tegen de gloeiende lucht afsteek zoals Christus eens aan Constantijn verscheen, ze roepen, Oh, wat goed! Hoe kom je daar nu zo bij?

Ik realiseerde me dat jullie net zo goed niet konden bestaan, en ik zou het nooit merken!

Oh, zingen ze in kakofonisch koor, Ah, je bedoelt zoals het ook irrelevant is of de vrije wil bestaat of niet omdat het toch wel voelt alsof ‘ie bestaat en we kunnen geen perspectief innemen van waaruit we de situatie met absolute objectiviteit zouden kunnen beschouwen?

Ja, schreeuw ik naar al die voorgeprogrammeerde hoofdjes, Zo ongeveer, en daar laat ik het maar bij want ze begrijpen het toch niet en ik zal het ze niet uitgelegd krijgen. Jammer.

Uiteindelijk schoolslag ik maar terug naar het keukenraam en klim onhandig weer naar binnen, ik verlies even mijn grip en val bijna de vier verdiepingen naar beneden, SPLAT voor de deur van de bieb, maar ik pak net op tijd het metselwerk weer vast. Fuck … Bloed krijst, hart zweet, nieren huilen, niet hiervoor gebouwd. De hemel betrekt, de wolkenflarden zijn vaalwit als een oud vloeitje. Ze rollen zichzelf dikker en dikker, vol met damptabak, zwarter en zwarter, worden dan aangestoken met withete bliksemschichten. Het is overdag donker en in de valsnacht flitst het feller dan politiezaklampen in het gezicht van een parkslaper. Hijgend en alleen sta ik blootsvoets op de plakkerige linoleumvloer. De whiskey brandt in mijn keel.

~

* afbeelding: CCQA. Decamaron, or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Quarantine (collage 2020, 21 x 27,9cm)

En pas als ik dat verhaal helemaal heb uitgelezen zie ik dat de man die tegenover mij zit mij met een vreemde half-afwezige of misschien semi-verbaasde blik in zijn ogen aankijkt, alsof ik niet precies ben wie hij had verwacht maar ik ben ook goed, goed genoeg. Hij zegt ‘Hallo’ en ritst zijn jas open, trekt zijn T-shirt over zijn hoofd. Ik kan hem alleen maar toeknikken, verbluft.

Hij neemt voorzichtig een slok van zijn koffie, te heet, zet het papieren bekertje weer neer op het kleine plankje bij het raam. De trein waggelt, bejaarde vrouw of kleine sloep. Dan ontwaakt de machinist uit zijn nachtmerries en we springen vooruit, glijden ijsglad hogesnelheid door een wereld van weilanden. Grijs zweet hangt glinsterend dof in zijn borsthaar. Ik doe mijn best niet naar zijn tepels te kijken—maakt het uit, waarom zijn tepels zo heilig preuts geheim?, laat me naar tepels staren. Rare vleesheuveltjes, vleestuitjes die het lichaam waterdicht houden. De man kijkt naar buiten ogen tot spleetjes geknepen tegen de zon. Dan begint hij rustig zijn borstkas open te knopen als een overhemd. De knopen waren me nog niet opgevallen.

Hij mompelt een liedje of gedicht of gebed het is niet goed te verstaan door het lawaai van de dwaze trein die ons zwevende kinderen door het 2D-landschap sleurt, we zijn te laat voor school of moeten op tijd thuisgebracht worden, braaf gareel, niet zeuren hier is een pakje appelsap.

‘Jij bent geen standbeeld,’ zegt de man die voorzichtig zijn borst openknoopt, wijdbeens, in deze tunnel is hij beter te verstaan, ‘Niemand is constant, panta rhei, lieve mensen. Vandaag gelukkig morgen krankzinnig overmorgen depressief daarna verveeld of juist tevreden, als je over het algemeen maar voldaan bent, denk je niet?’ Ik knik, tong opgedroogd of doorgeslikt. ‘Wees maar niet verbaasd,’ zegt hij, ‘als je je na een geweldige week juist harstikke leeg voelt uitgehold afgeschraapt, vraag zelfs niet waarom hoe wie ben ik dan eigenlijk?—de mythe van de constante persoonlijkheid doet meer kwaad dan alle drank en drugs in het land. Wees toch iedere dag wie je bent.’

Ik vraag me af waar die knopen van gemaakt zijn? Bot? Kraakbeen. Het duurt een tijdje, zelfs na zijn tunnelmonoloog is hij nog bezig ik kan niet zien of het pijn doet lijkt me wel, dat moet toch pijn doen? De knopen zijn groot en heel strak op de huid genaaid, nog een paar minuten worstelen en dan heeft de man zijn hele torso open het velt fladdert. Hij kromt zijn handen grote condorklauwen en trekt de vleugels van zijn borstkas opzij, toont mij zijn hart bibberend in die vochtige donkere holte.

‘Mooi hè?’ zegt de man.

Ik kan alleen maar knikken.

~

• afbeelding: CCQA. L’Apesso. (collage 2014, 27,9 x 19,2cm)
• De titel van dit stuk verwijst naar Stephen Crane’s gedicht “In the Desert,” in: The Black Riders and Other Lines (1895)

Weinig dingen in het leven
doen ertoe.
Maar als je dan wijn haalt,
haal dan niet de goedkoopste.

~